సౌందర్యలహరి ౬౧ - ౭౦

అసౌ నాసావంశస్తుహిన గిరి వంశ ధ్వజపటి
త్వదీయో నేదీయః ఫలతు ఫలమస్మాకముచితమ్ ,
వహత్యంతర్ముక్తాః శిశిరకర నిశ్వాస గలితం
సమృద్ధ్యా యత్తాసాం బహిరపి చ ముక్తామణిధరః . ౬౧ .

అసౌ - this
నాసావంశః - the bamboo like bridge of the nose
తుహిన గిరి - the snowy mountain (Himavan)
వంశ ధ్వజ పటి - the banner of the race! (Sakti)
త్వదీయః - your
నేదీయః - which is imminent
ఫలతు ఫలం - let the reward fructify
అస్మాకం - for us
ఉచితం - appropriate
వహతి - bears
అంతః ముక్తాః - the pearls within (Bamboo bears pearls within by poetic convention)
శిశిరకర నిశ్వాసః - the cool exhalation (out of the left nostril controlled by the moon, and hence cool)
గలితం - flowing
సమృద్ధ్యా యత్ - from the profusion of which
తాసాం బహిః అపి చ - and on the outside also
ముక్తా మణి ధరః - bears the pearl (nose ornament)

Oh banner of the race of the snowy mountain! let this bamboo like bridge of your nose, fructify for us the reward which is imminent and appropriate. It (the nose) bears pearls within, and flowing from the profusion of which, by the cool exhalation (through the nostril), it bears the pearl (nose ornament) on the outside also.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ప్రకృత్యాऽऽరక్తాయాస్తవ సుదతి దంతచ్ఛదరుచేః
ప్రవక్ష్యే సాదృశ్యం జనయతు ఫలం విద్రుమలతా ,
న బింబం తద్బింబ ప్రతిఫలన రాగాదరుణితం
తులామధ్యారోఢుం కథమివ విలజ్జేత కలయా . ౬౨ .

ప్రకృత్యా - naturally
ఆరక్తాయాః - which is red
తవ - your
సుదతి - Oh one with beautiful teeth! (Sakti)
దంత ఛద రుచేః - to the beauty of the lips
ప్రవక్ష్యే - I speak
సాదృశ్యం - of that which is similar
జనయతు ఫలం - let it bear fruit
విద్రుమ లతా - the coral creeper
న - not
బింబం - the Bimba fruit (which is red is commonly used by poets for comparing with a woman's lips)
తత్ బింబ - that image (the red lips)
ప్రతి ఫలన రాగాత్ - out of desire to reflect
అరుణితం - is red
తులాం - the balance
అధ్యారోఢుం - to ascend
కథం ఇవ - how will it (not be)
విలజ్జేత - bashful
కలయా - by a little bit

Oh one with beautiful teeth! I speak of that which is similar to the beauty of your lips, which is naturally red. Let the coral creeper bear fruit! The Bimba fruit out of desire to reflect that image (the red lips) is red. (Hence) how will it not be bashful to ascend the balance (for being weighed against the red lips) by even a little bit?
Note: The Bimba fruit compared to red lips by poets is inadequate in this case. Hence an imaginary fruit, namely the coral fruit is suggested as a possible standard of comparison.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

స్మితజ్యోత్స్నా జాలం తవ వదన చంద్రస్య పిబతాం
చకోరాణామాసీదతి రసతయా చంచు జడిమా ,
అతస్తే శీతాంశోరమృత లహరీమామ్ల రుచయః
పిబంతి స్వచ్ఛందం నిశి నిశి భృశం కాంజికధియా . ౬౩ .

స్మిత - smile
జ్యోత్స్నా జాలం - mass of moon light
తవ వదన చంద్రస్య - of the moon of your face
పిబతాం -drinking
చకోరాణాం - for the Cakora birds (the Greek partridge by poetic convention feeds on moon beams)
ఆసీత్ - became
అతి రసతయా - from excessive (sweet) taste
చంచు జడిమా - dull in the beak
అతః తే - therefore they
శీతాంశోః - of the moon
అమృత లహరీం - the wave of nectar
ఆమ్ల రుచయః - desiring sour taste
పిబంతి - they drink
స్వచ్ఛందం - of their own free will
నిశి నిశి - every night
భృశం - excessively
కాంజిక ధియా - thinking it to be sour gruel

The Cakora birds drinking the mass of moonlight of (your) smile, of the moon of your face became dull in the beak, from excesive (sweet) taste. Desiring sour taste, therefore, they drink of their own free will, excessively every night, the wave of nectar of the moon, thinking it to be sour gruel.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

అవిశ్రాంతం పత్యుర్గుణగణ కథామ్రేడనజపా
జపాపుష్పచ్ఛాయా తవ జనని జిహ్వా జయతి సా ,
యదగ్రాసీనాయాః స్ఫటిక దృషదచ్ఛచ్ఛవిమయీ
సరస్వత్యా మూర్తిః పరిణమతి మాణిక్య వపుషా . ౬౪ .

అవిశ్రాంతం - unceasingly
పత్యుః - of the husband (Siva)
గుణ గణ కథా - stories enumerating the virtues
ఆమ్రేడన జపా - by repeated prayer
జపా పుష్ప ఛాయా - the colour of the hibiscus flower (red)
తవ జనని - your Oh Mother! (Sakti)
జిహ్వా - tongue
జయతి సా - that (tongue) is victorious
యత్ - of which
అగ్ర ఆసీనాయాః - seated on the tip
స్ఫటికదృషద్ - crystal stone
అచ్ఛ ఛవిమయీ - clearly brilliant
సరస్వత్యాః - of Saraswati
మూర్తిః - form
పరిణమతి - is transformed
మాణిక్య - ruby
వపుషా - appearence

Oh Mother! that tongue of your's (which) is the colour of the hibiscus flower, by unceasingly repeated prayer of stories enumerating the virtues of (your) husband, is victorious. Seated on the tip of which the crystal stone (like) clearly brilliant form of Saraswati is transformed into a ruby (like) appearence.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

రణే జిత్వా దైత్యానపహృత శిరస్త్రైః కవచిభిః
నివృత్తైశ్చండాంశ త్రిపురహర నిర్మాల్య విముఖైః ,
విశాఖేంద్రోపేంద్రైః శశివిశద కర్పూరశకలా
విలీయంతే మాతస్తవ వదన తాంబూల కబలాః . ౬౫ .

రణే - in battle
జిత్వా - having won
దైత్యాన్ - the Daityas (the demons)
అపహృత - who have removed
శిరస్త్రైః - with helmets
కవచిభిః - with armours
నివృత్తైః - who have returned
చండాంశ - the share of Chanda (a demi god attendent of Siva)
త్రిపురహర నిర్మాల్య - the remnants of offerings to the Destroyer of the three bodies (physical, causal and astral), (Siva)
విముఖైః - who are averse to
విశాఖ - Kartikeya (son of Siva and Sakti, and the commander of the gods in battle)
ఇంద్ర - Indra (the lord of the gods)
ఉపేంద్రైః - by Vishnu (the elder brother of Indra)
శశి విశద - white as the moon
కర్పూర శకలా - fragments of camphor
విలీయంతే - they are dissolved (by chewing)
మాతః - Oh Mother! (Sakti)
తవ వదన - your mouth
తాంబూల - the betel leaf and areca nut (chewed after a meal)
కబలాః - mouthfuls

Oh Mother! the mouthfuls of betel leaf and areca nut with fragments of camphor white as the moon, from your mouth, are dissolved (by chewing) by Visakha, Indra and Upendra, who have returned, having won the Daityas in battle, who have removed the helmets and armour and who are averse to the remnants of offerings to Siva, which is the share of Chanda (alone).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

విపంచ్యా గాయంతీ వివిధమపదానం పశుపతే
స్త్వయారబ్ధే వక్తుం చలితశిరసా సాధువచనే ,
తదీయైర్మాధుర్యైరపలపిత తంత్రీకలరవాం
నిజాం వీణాం వాణీ నిచులయతి చోలేన నిభృతమ్ . ౬౬ .

విపంచ్యా - with the lute
గాయంతీ - singing
వివిధ - varied
అపదానం - noble work
పశుపతేః - of Pasupati (Siva)
త్వయా ఆరబ్ధే - when you began
వక్తుం - to speak
చలిత శిరసా - with the nodding of the head (in appreciation)
సాధు వచనే - words of approbation
తదీయైః - by their
మాధుర్యైః - sweetness (of the words)
అపలపిత - detracted
తంత్రీ కల రవాం - the low sweet tones of the strings (of the lute)
నిజాం వీణాం - own lute
వాణీ - Saraswati (the goddess of speech, learning, music etc)
నిచులయతి - covers
చోలేన - by the wrapper
నిభృతమ్ - out of sight

When Saraswati was singing with the lute of the varied noble work(s) of Pasupati, (and) when you began to speak words of approbation with the nodding of (your) head, (thinking) the low sweet tones of the strings of her own lute as detracted by their sweetness, she covers (it) out of sight with the wrapper.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

కరాగ్రేణ స్పృష్టం తుహినగిరిణా వత్సలతయా
గిరిశేనోదస్తం ముహురధరపానాకులతయా ,
కరగ్రాహ్యం శంభోర్ముఖముకురవృంతం గిరిసుతే
కథంకారం బ్రూమస్తవ చుబుకమౌపమ్య రహితమ్ . ౬౭ .

కరాగ్రేణ - by the tips of the hand
స్పృష్టం - touched
తుహిన గిరిణా - by the snowy mountain (Himavan, the father)
వత్సలతయా - with paternal affection
గిరిశేన - by Girisa (Siva)
ఉదస్తం - raised
ముహుః - repeatedly
అధర పాన ఆకులతయా - intent on kissing
కర గ్రాహ్యం - worthy of being held by the hand
శంభోః - of Sambhu (Siva)
ముఖ ముకుర వృంతం - the handle for the mirror of the face
గిరి సుతే - Oh daughter of the mountain! (Sakti)
కథంకారం బ్రూమః - in what manner will we speak
తవ - of your
చుబుకం - chin
ఔపమ్య రహితమ్ - beyond compare

Oh daughter of the mountain! in what manner will we speak of your chin touched by the tips of the hand by Himavan with paternal affection, which was repeatedly raised by Girisa intent on kissing, which is worthy of being held by the hand of Sambhu, which is the handle for the mirror of the face nd which is beyond compare?

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

భుజాశ్లేషాన్నిత్యం పురదమయితుః కంటకవతీ
తవ గ్రీవా ధత్తే ముఖకమలనాల శ్రియమియమ్ ,
స్వతః శ్వేతా కాలాగరు బహుల జంబాలమలినా
మృణాలీలాలిత్యం వహతి యదధో హారలతికా .౬౮ .

భుజ ఆశ్లేషాత్ - from the embrace of the arms
నిత్యం - always
పురదమయితుః - of the subduer of the (three) bodies (Siva)
కంటకవతీ - with horripilation
తవ గ్రీవా - your throat
ధత్తే - bears
ముఖ కమల - the lotus of the face
నాల శ్రియమ్ - the beauty of the stalk
ఇయం - this
స్వతః - innately
శ్వేతా - white
కాల అగరు - black sandal
బహుల - copious
జంబాల మలినా - mud soiled
మృణాలీ - root of the lotus
లాలిత్యం - loveliness
వహతి - bears
యత్ అధః - below which
హార లతికా - the necklace of pearls

This your throat which is with horripilation always from the embrace of the arms of Siva, bears the beauty of the stalk of the lotus of the face. Below which the necklace of pearls, innately white (and) soiled by the copious mud of the black sandal bears the loveliness of the root of the lotus.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

గలే రేఖాస్తిస్రో గతి గమక గీతైక నిపుణే
వివాహ వ్యానద్ధ ప్రగుణగుణ సంఖ్యా ప్రతిభువః ,
విరాజంతే నానావిధ మధుర రాగాకర భువాం
త్రయాణాం గ్రామాణాం స్థితి నియమ సీమాన ఇవ తే . ౬౯ .

గలే - in the neck
రేఖాః తిస్రః - three lines
గతి - musical modes
గమక - musical modulations
గీత - songs
ఏక నిపుణే - Oh sole expert!
వివాహ వ్యానద్ధ - tied well at the wedding
ప్రగుణ గుణ సంఖ్యా - the number of the many stranded thread
ప్రతిభువః - a reminder
విరాజంతే - they shine
నానా విధ - many varieties
మధుర రాగ - sweet musical modes
ఆకార - the forms of
భువాం - produced from
త్రయాణాం - the three
గ్రామాణాం - scales of music
స్థితి - fixity
నియమ - restricting
సీమాన - boundary
ఇవ - like
తే - your

Oh sole expert of musical modes, musical modulations and songs! The three lines in your neck which are like a reminder of the number of the many stranded thread tied well at the wedding, which are like the boundary restricting the fixity of the three scales of music, from which the forms of many varieties of sweet musical modes are produced, shine.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

మృణాలీ మృద్వీనాం తవ భుజలతానాం చతసృణాం
చతుర్భిః సౌందర్యం సరసిజభవః స్తౌతి వదనైః ,
నఖేభ్యః సంత్రస్యన్ ప్రథమ మథనాదంధకరిపోః
చతుర్ణాం శీర్షాణాం సమమభయ హస్తార్పణ ధియా . ౭౦ .

మృణాలీ - lotus stalk
మృద్వీనాం - soft as
తవ భుజ లతానాం - your creeper like hands
చతసృణాం - four (hands)
చతుర్భిః - with the four (mouths)
సౌందర్యం - beauty
సరసిజ భవః - the lotus born (Brahma)
స్తౌతి - praises
వదనైః - with (his) mouths (in the four remaining heads out of the original five)
నఖేభ్యః - of the nails
సంత్రస్యన్ - being afraid
ప్రథమ మథనాత్ - from the destruction of the first (head)
అంధక రిపోః - of the enemy of (the demon) Andhaka, (Siva)
చతుర్ణాం - the four (heads)
శీర్షాణాం - (remaining) heads
సమం - simultaneous
అభయ హస్త - the hand offering refuge from fear
అర్పణ ధియా - with the mind to placing

Brahma praises the beauty of your four creeper like hands, soft as the lotus stalk with (his) four (remaining) mouths, being afraid of the nails of Siva from the destruction of the first (head, by them), with the mind to the simultaneous placing of the four (remaining) heads in the hand offering refuge from fear.