సౌందర్యలహరి ౫౧ - ౬౦

శివే శృంగారార్ద్రా తదితరజనే కృత్స్నపరా
సరోషా గంగాయాం గిరిశచరితే విస్మయవతీ ,
హరాహిభ్యో భీతా సరసిరుహ సౌభాగ్య జననీ
సఖీషు స్మేరా తే మయి జనని దృష్టిః సకరుణా . ౫౧ .

శివే - upon Siva
శృంగార ఆర్ద్రా - melts with love (Sringara)
తత్ ఇతర జనే - upon other men
కృత్స్నపరా - exceedingly contemptuos (Bibhatsa)
సరోషా - with anger (Raudra)
గంగాయాం - upon Ganga
గిరిశ చరితే - at the story of Girisa (Siva)
విస్మయవతీ - astonished (Adbhuta)
హర అహిభ్యో - upon the serpents of Hara (Siva)
భీతా - frightened (Bhayanaka)
సరసిరుహ - lotuses
సౌభాగ్య జననీ - producer of beauty (redness), (Vira)
సఖీషు - upon friends
స్మేరా - smiling
తే - your
మయి జనని - on me Oh Mother!
దృష్టిః - eye
సకరుణా - with compassion (Karuna)

Oh Mother! your eye melts with love (looking) upon Siva, is exceedingly contemptuos (while looking) on other men, is with anger (when looking) upon Ganga, is astonished at the story of Girisa, is frightened (when looking) upon the serpents of Hara, (it) is the producer of beauty in lotuses, smiling (when) looking upon friends and is with compassion (when looking) upon me.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

గతే కర్ణాభ్యర్ణం గరుత ఇవ పక్ష్మాణి దధతీ
పురాం భేత్తుశ్చిత్తప్రశమ రస విద్రావణ ఫలే ,
ఇమే నేత్రే గోత్రాధరపతి కులోత్తంస కలికే
తవాకర్ణాకృష్ట స్మరశర విలాసం కలయతః . ౫౨ .

గతే - which have approached
కర్ణ అభ్యర్ణం - the proximity of the ear
గరుత ఇవ - like feathers
పక్ష్మాణి - eyelashes
దధతీ - which bear
పురాం భేత్తుః - the destroyer of the bodies (physical, causal and astral), (Siva)
చిత్త - the mind
ప్రశమ రస - the sentiment of quietism
విద్రావణ - the defeat
ఫలే - which have as the object
ఇమే నేత్రే - these two eyes
గోత్రాధరపతి - the lord of the mountains (Himavan)
కుల ఉత్తంస కలికే - Oh bud on the family crest! (Sakti)
తవ ఆకర్ణ ఆకృష్ట - drawn upto your ear
స్మర శర - the arrow of Cupid
విలాసం కలయతః - they pocess the grace

Oh bud on the family crest of Himavan! these eyes of yours, which have approached the proximity of the ear, which bear eyelashes like feathers, which have the defeat of the sentiment of quietism of the mind of Siva as the object, drawn upto the ear, they pocess the grace of the arrow of Cupid.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

విభక్త త్రైవర్ణ్యం వ్యతికరిత లీలాంజనతయా
విభాతి త్వన్నేత్ర త్రితయమిదమీశాన దయితే ,
పునః స్రష్టుం దేవాన్ ద్రుహిణహరిరుద్రానుపరతాన్
రజః సత్వం బిభ్రత్ తమ ఇతి గుణానాం త్రయమివ . ౫౩ .

విభక్త - seperate
త్రైవర్ణ్యం - three colours (red, white and blue)
వ్యతికరిత - in combination
లీలాంజనతయా - with beautifying collyrium
విభాతి - shines
త్వత్ నేత్ర త్రితయం - your three eyes
ఇదం - this (these eyes)
ఈశాన దయితే - Oh beloved of Isana (Siva)
పునః స్రష్టుం - to recreate
దేవాన్ - the gods
ద్రుహీణ హరి రుద్రాన్ - Druhina (Brahma), Hari (Vishnu) and Rudra (arising from rajas, satva and tamas respectively)
ఉపరతాన్ - who have ceased to exist (in universal dissolution)
రజః - the property of rajas (red as per poetic convention)
సత్వం - the property of satvam (white as per poetic convention)
బిభ్రత్ - bearing
తమ - the property of tamas (blue as per poetic convention)
ఇతి గుణానాం - the properties which are
త్రయం ఇవ - the three, as if

Oh beloved of Isana ! these your three eyes shine with the three seperate colours (red, white and blue) in combination with beautifying collyrium, as if bearing the three properties which are : rajas, satva and tamas, to recreate the gods Druhina, Hari and Rudra, who have ceased to exist.


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

పవిత్రీకర్తుం నః పశుపతి పరాధీన హృదయే
దయా మిత్రైర్నేత్రైరరుణ ధవల శ్యామ రుచిభిః ,
నదః శోణో గంగా తపనతనయేతి ధ్రువమముమ్
త్రయాణాం తీర్థానాముపనయసి సంభేదమనఘమ్ . ౫౪ .

పవిత్రీ కర్తుం - in order to purify
నః - us
పశుపతి పరాధీన హృదయే - Oh one with a heart subservient to Pasupati (Siva)!
దయా మిత్రైః నేత్రైః - with eyes allied to compassion
అరుణ - red
ధవల - white
శ్యామ రుచిభిః - (and) dark blue colours
నదః శోణో - the river Sona (red in colour)
గంగా - the river Ganga (white in colour)
తపన తనయా ఇతి - the river Kalindi or Yamuna (dark in colour), which are
ధ్రువం - it is certain
అముం - this
త్రయాణాం తీర్థానాం - the three holy rivers
ఉపనయసి - you bring near
సంభేదం అనఘమ్ - pure confluence

Oh one with a heart subservient to Pasupati! with eyes allied to compassion, (and) with red, white and dark blue colours, it is certain that you bring near (us) this pure confluence of the three holy rivers which are : the river Sona, the Ganga and the Yamuna in order to purify us.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

నిమేషోన్మేషాభ్యాం ప్రలయముదయం యాతి జగతీ
తవేత్యాహుః సంతో ధరణిధర రాజన్యతనయే ,
త్వదున్మేషాజ్జాతం జగదిదమశేషం ప్రలయతః
పరిత్రాతుం శంకే పరిహృత నిమేషాస్తవ దృశః . ౫౫ .

నిమేష - closing of the eye lids
ఉన్మేషాభ్యాం - opening of the eye lids
ప్రలయం ఉదయం - annihilation (and) creation
యాతి జగతీ - the world proceeds to
తవ - your
ఇతి ఆహుః సంతః - thus say good men
ధరణిధర రాజన్య తనయే - Oh daughter of the royal mountain! (Sakti)
త్వత్ ఉన్మేషాత్ జాతం - born of the opening of your eye lids
జగత్ ఇదం - this world
అశేషం - entire
ప్రలయతః - from annihilation
పరిత్రాతుం - to protect
శంకే - I think
పరిహృత - abandoned
నిమేషాః - closing the eye lids
తవ దృశః - your eye

Oh daughter of the royal mountain! good men say thus: "the world proceeds to annihilation (and) creation on the closing and opening of your eye lids". I suspect that your eye has abandoned closing the eye lids to protect this entire world born of the opening of your eye lids, from annihilation.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

తవాపర్ణే కర్ణే జపనయన పైశున్య చకితా
నిలీయంతే తోయే నియతమనిమేషాః శఫరికాః ,
ఇయం చ శ్రీర్బద్ధచ్ఛద పుటకవాటం కువలయం
జహాతి ప్రత్యూషే నిశి చ విఘటయ్య ప్రవిశతి . ౫౬ .

తవ - your
అపర్ణే - Oh Aparna! (Sakti)
కర్ణే - in the ear
జప నయన - whispering eyes
పైశున్య చకితాః -afraid of slander
నిలీయంతే - they hide
తోయే - in the water
నియతం - it is certain
అనిమేషాః - with unblinking (eyes)
శఫరికాః - glittering female fish
ఇయం చ శ్రీః - and this, the goddess of beauty
బద్ధ ఛదః - closed petal
పుటకవాటం - fastened like a door
కువలయం - blue water lily
జహాతి - abandons
ప్రత్యూషే - at dawn
నిశి చ - and at night
విఘటయ్య - having opened
ప్రవిశతి - enters

Oh Aparna! it is certain that the glittering female fish hide in the water with unblinking (eyes) afraid of slander by your eyes whispering in (your) ear. And this, the goddess of beauty abandons the blue water lily with closed petal(s) fastened like a door at dawn, and enters having opened (it) at night (so as to reside in Sakti's eyes during the day and in the lily at night).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

దృశా ద్రాఘీయస్యా దరదలిత నీలోత్పల రుచా
దవీయాంసం దీనం స్నపయ కృపయా మామపి శివే ,
అనేనాయం ధన్యో భవతి న చ తే హానిరియతా
వనే వా హర్మ్యే వా సమకర నిపాతో హిమకరః . ౫౭ .

దృశా - by (your) look
ద్రాఘీయస్యా - which is farsighted
దర దలిత - slightly blossomed
నీలోత్పల రుచా - with the beauty of the blue lotus
దవీయాంసం - the far removed one
దీనం - the poor one
స్నపయ - you bathe (me)
కృపయా - compassion
మాం అపి - me also
శివే - Oh Sivaa! (Sakti)
అనేన అయం - by this, this one (the devotee)
ధన్యః భవతి - becomes blessed
న చ - and no
తే - to you
హానిః ఇయతా - loss by this
వనే వా హర్మ్యే వా - on the forest as well as the palace
సమకర నిపాతః - falls equally
హిమకరః - the moon

Oh Sivaa! bathe me also the far removed, poor one with compassion by (your) look which is far sighted and is with the beauty of a slightly blossomed blue lotus. By this (look), this one (the devotee) becomes blessed, and there is no loss by this to you. The moon falls (shines) equally on the forest as well as the palace.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

అరాలం తే పాలీయుగలమగరాజన్య తనయే
న కేషామాధత్తే కుసుమశర కోదండకుతుకమ్ ,
తిరశ్చీనో యత్ర శ్రవణపథముల్లంఘ్య విలసన్
అపాంగ వ్యాసంగో దిశతి శరసంధాన ధిషణామ్ . ౫౮ .

అరాలం - curved
తే పాలీయుగలం - the margins of your pair of ears
అగ రాజన్య తనయే - Oh daughter of the royal mountain ! (Sakti)
న కేషాం ఆధత్తే - in whom will it not create
కుసుమ శర - one with the flower arrow (Cupid)
కోదండ - the bow
కుతుకం - the vehement (belief)
తిరశ్చీనః - oblique
యత్ర - wherein
శ్రవణపథం - the reach of the ear
ఉల్లంఘ్య - having passed through
విలసన్ - glittering
అపాంగ - the corner of the eye
వ్యాసంగః - the attention
దిశతి - produces
శర సంధాన - fixed arrow
ధిషణాం - the understanding

Oh daughter of the royal mountain! the curved margins of your pair of ears, in whom will it not create the vehement (belief of being) the bow of Cupid? Wherein the attention of the corner of the eye, having passed through the reach of the ear, glittering, produces the understanding of (being) an arrow fixed (to the bow string).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

స్ఫురద్గండాభోగ ప్రతిఫలిత తాటంకయుగలం
చతుశ్చక్రం మన్యే తవ ముఖమిదం మన్మథ రథమ్ ,
యమారూహ్య ద్రుహ్యత్యవనిరథమర్కేందు చరణం
మహావీరో మారః ప్రమథపతయే సజ్జితవతే . ౫౯ .

స్ఫురత్ - shining
గండాభోగ - cheeks
ప్రతిఫలిత - reflectd
తాటంక యుగలం - pair of ear rings
చతుశ్చక్రం - four wheeled
మన్యే - I think
తవ ముఖం ఇదం - this your face
మన్మథ రథం - the chariot of Cupid
యమ్ ఆరుహ్య - having mounted which
ద్రుహ్యతి - seeks to assail
అవని రథం - the earth as a chariot
అర్క ఇందు చరణం - with the sun and moon for wheels
మహావీరః మారః - the great warrior Mara (Cupid)
ప్రమథపతయే - the lord of the Pramathas (attendents of Siva),
సజ్జితవతే - armed with

I think this face of yours with the pair of ear rings reflected on the shining cheeks is the four wheeled chariot of Cupid. Having mounted which, the great warrior Cupid, seeks to assail Siva armed with the earth as a chariot with the sun and moon for wheels.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

సరస్వత్యాః సూక్తిరమృతలహరీ కౌశలహరీః
పిబంత్యాః శర్వాణి శ్రవణ చులుకాభ్యామవిరలమ్ ,
చమత్కార శ్లాఘాచలిత శిరసః కుండల గణో
ఝణత్కారైస్తారైః ప్రతివచనమాచష్ట ఇవ తే . ౬౦ .

సరస్వత్యాః - of Saraswati
సూక్తిః - excellent speech
అమృత లహరీ - the wave of nectar
కౌశలహరీః - capable of depriving the felicity
పిబంత్యాః - while drinking
శర్వాణి - Oh Sarvani! (Sakti)
శ్రవణ చులుకాభ్యాం - by the cups of the ears
అవిరలం - continuously
చమత్కార - poetical charm
శ్లాఘా - in praise
చలిత శిరసః - nodding the head
కుండల గణః - collection of ear rings
ఝణత్కారైః తారైః - by loud jingling
ప్రతివచనం - reply
ఆచష్ట ఇవ - as if endeavouring
తే - your

Oh Sarvani!, while continuously drinking by the cups of the ears your excellent speech, capable of depriving the felicity of the wave of nectar (and) nodding the head in praise of (it's) poetical charm, the collection of ear rings of Saraswati are as if endeavouring to reply by (their) loud jingling.