సౌందర్యలహరి ౮౧ - ౯౦

గురుత్వం విస్తారం క్షితిధరపతిః పార్వతి నిజాత్
నితంబాదాచ్ఛిద్య త్వయి హరణరూపేణ నిదధే ,
అతస్తే విస్తీర్ణో గురురయమశేషాం వసుమతీం
నితంబ ప్రాగ్భారః స్థగయతి లఘుత్వం నయతి చ . ౮౧ .

గురుత్వం - heaviness
విస్తారం - vastness
క్షితి ధరపతిః - the lord of mountains (Himavaan, the father of Parvati)
పార్వతి - Oh Parvati! (daughter of the mountain) (Sakti)
నిజాత్ - from his own
నితంబాత్ - flanks (of the mountain)
ఆచ్ఛిద్య - having cut
త్వయి - to you
హరణ రూపేణ - in the form of a (wedding) gift
నిదధే - presented
అతః తే - therefore your
విస్తీర్ణః - vast
గురుః - heavy
అయం - this
అశేషాం - the entire
వసుమతీం - the earth
నితంబ - the hips and loins
ప్రాగ్భారః - mass behind
స్థగయతి - conceals
లఘుత్వం నయతి చ - and reduces to lightness

Oh Parvati! the lord of the mountains presented to you in the form of a (wedding) gift, heaviness and vastness having cut (them) from his own flanks. Therefore this your vast, heavy mass of the hips and loins behind conceals the entire earth and reduces (it) to lightness (in comparison).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

కరీంద్రాణాం శుండాన్ కనకకదలీ కాండపటలీం
ఉభాభ్యామూరుభ్యాముభయమపి నిర్జిత్య భవతి ,
సువృత్తాభ్యాం పత్యుః ప్రణతి కఠినాభ్యాం గిరిసుతే
విధిజ్ఞే జానుభ్యాం విబుధ కరికుంభ ద్వయమసి . ౮౨ .

కరీంద్రణాం - of elephants
శుండాన్ - trunks (of elephants)
కనక కదలీ - golden plantain tree
కాండ పటలీం - the stalk portion
ఉభాభ్యాం - both
ఊరుభ్యాం - by the thighs
ఉభయం అపి - and both (the elephant trunks and the stalk of the golden plantain which are standards of comparison by poetic convention to a woman's thighs), and
నిర్జిత్య - having vanquished
భవతి - Oh You! (Sakti)
సువృత్తాభ్యాం - well rounded
పత్యుః ప్రణతి - from prostrations to the husband (Siva)
కఠినాభ్యాం - which are hard
గిరి సుతే - Oh daughter of the mountain ! (Sakti)
విధిజ్ఞే - Oh knower of Vedic injunction! (Sakti)
జానుభ్యాం - by the two knees
విబుధ కరి - the elephant of Indra (named Airavata)
కుంభ - the frontal globe on the forehead of an elephant
ద్వయం - both
అసి - you exist

Oh You! Oh daughter of the mountain! Oh knower of Vedic injunction! you exist having vanquished both : the trunks of elephants and the stalk portion of the golden plantain tree, by both thighs, (and) both frontal globes on the fore head of the elephant of Indra, by the two knees which are well rounded and hard from prostrations to the husband (Siva).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

పరాజేతుం రుద్రం ద్విగుణశరగర్భౌ గిరిసుతే
నిషంగౌ జంఘే తే విషమవిశిఖో బాఢమకృత ,
యదగ్రే దృశ్యంతే దశశరఫలాః పాదయుగలీ
నఖాగ్రచ్ఛద్మానః సురమకుట శాణైక నిశితాః . ౮౩ .

పరాజేతుం - to defeat
రుద్రం - Rudra (Siva)
ద్విగుణ - double (the usual number of five arrows of Cupid)
శర గర్భౌ - arrows within
గిరి సుతే - Oh daughter of the mountain! (Sakti)
నిషంగౌ - the quiver
జంఘే - the two shanks
తే - your
విషమ విశిఖః - Cupid
బాఢం అకృత - assuredly made
యత్ అగ్రే - in front of which (shanks)
దృశ్యంతే - are seen
దశ శర ఫలాః - the heads of ten arrows
పాద యుగలీ - of the pair of feet
నఖ అగ్ర ఛద్మానః - in the guise of nail tips
సుర మకుట - the crowns of celestials
శాణైక - whetstone
నిశితాః - sharpened

Oh daughter of the mountain! to defeat Rudra, Cupid assuredly made your two shanks into a quiver with double (the usual number of) arrows within. In front of which are seen the heads of ten arrows in the guise of nail tips of the pair of feet, sharpened on the whetstones of the crowns of the celestials (bowing at your feet).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

శ్రుతీనాం మూర్ధానో దధతి తవ యౌ శేఖరతయా
మమాప్యేతౌ మాతః శిరసి దయయా ధేహి చరణౌ ,
యయోః పాద్యం పాథః పశుపతి జటాజూట తటినీ
యయోర్లాక్షా లక్ష్మీరరుణ హరిచూడామణి రుచిః . ౮౪ .

శ్రుతీనాం - of the Vedas (that which was heard by revelation)
మూర్ధానః - the head (the Upanishads are the head of the Vedas as they ascertain the true meaning of the Vedas)
దధతి - are borne
తవ యౌ - your (feet) which
శేఖరతయా - as a diadem
మమ అపి - on my too
ఏతౌ - these two
మాతః - Oh Mother! (Sakti)
శిరసి - on the head
దయయా ధేహి - place with compassion
చరణౌ - the two feet
యయోః పాద్యం - the water used for washing which (the feet)
పాథః - water
పశుపతి - Pasupati (Siva who bows at Sakti's feet)
జటా జూట తటినీ - the river (Ganga) in the mass of the matted hair
యయోః - of which
లాక్షా లక్ష్మీః - the lustre of the lac (red) dye (used as a cosmetic on the feet)
అరుణ - red
హరి చూడా మణి - the gem on the diadem of Hari (who bows at Devi's feet)
రుచిః - colour

Oh Mother! these two feet which are borne by the Upanishads as a diadem, place (them) with compassion on my head too. The water used for washing which (the feet) is the Ganga in the mass of the matted hair of Pasupati, (and) the lustre of the lac dye of which, is the red colour of the gem on the diadem of Hari.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

నమో వాకం బ్రూమో నయనరమణీయాయ పదయోః
తవాస్మై ద్వంద్వాయ స్ఫుటరుచిరసాలక్తకవతే ,
అసూయత్యత్యంతం యదభిహననాయ స్పృహయతే
పశూనామీశానః ప్రమదవనకంకేలితరవే . ౮౫ .

నమో వాకం - uttering the word నమస్ (obeissance)
బ్రూమః - we tell
నయన రమణీయాయ - to that which is delightful to the eye
పదయోః - to the feet
తవ - your
అస్మై ద్వంద్వాయ - this pair
స్ఫుట రుచి - brightly lustrous
రసాలక్తకవతే - which has liquid lac dye
అసూయతి అత్యంతం - envies greatly
యత్ అభిహననాయ - to be struck by which
స్పృహయతే - desires
పశూనాం ఈశనః - the lord of the souls (Siva)
ప్రమద వన - the pleasure garden
కంకేలి తరవే - the Asoka tree (which by poetic convention flowers if struck by the feet of noble women)

We tell the word `obeissance' to this your pair of feet, to that (pair) which is delightful to the eye, which is brightly lustrous (and) which has liquid lac dye, by which (feet) Siva desires to be struck, (and hence) envies greatly the Asoka tree of the pleasure garden.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

మృషా కృత్వా గోత్రస్ఖలనమథ వైలక్ష్య నమితం
లలాటే భర్తారం చరణకమలే తాడయతి తే ,
చిరాదంతః శల్యం దహనకృతమున్మూలితవతా
తులాకోటిక్కాణైః కిలికిలితమీశానరిపుణా . ౮౬ .

మృషా కృత్వా - having falsely (teasingly) comitted
గోత్ర స్ఖలనం - the blunder of calling by a wrong name
అథ - after
వైలక్ష్య నమితం - bowing in shame (to appease the wife)
లలాటే - on the forehead
భర్తారం - the husband (Siva)
చరణ కమలే - the two lotus feet
తాడయతి తే - your (feet) hit
చిరాత్ - after a long time
అంతః శల్యం - the thorn (of hostility) within
దహన కృతం - was burnt
ఉన్మూలితవతా - by one who has had (the thorn) plucked out
తులా కోటి క్కాణైః - by the jingling of the anklet
కిలికిలితం - a sound of joy is made
ఈశాన రిపుణా - by the enemy of Isana (Siva), (by Cupid)

Your two lotus feet hit on the forehead of the husband, bowing in shame after having falsely (teasingly) comitted the blunder of calling (you) by a wrong name. A sound of joy is made (then) by the jingling of (your) anklet, by Cupid, who was burnt, and who has had the thorn (of hostility) from within plucked
out after a long time.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

హిమానీ హంతవ్యం హిమగిరి నివాసైకచతురౌ
నిశాయాం నిద్రాణం నిశి చరమభాగే చ విశదౌ ,
వరం లక్ష్మీ పాత్రం శ్రియమతిసృజంతౌ సమయినాం
సరోజం త్వత్పాదౌ జనని జయతశ్చిత్రమిహ కిమ్ . ౮౭ .

హిమానీ - mass of snow
హంతవ్యం - which is destroyed
హిమ గిరి - snowy mountain
నివాసైకచతురౌ - which are beautiful even when residing
నిశాయాం - at night
నిద్రాణం - which sleeps (closed)
నిశి - at night
చరమ భాగే చ - as well as in the last part of (the night) (at dawn)
విశదౌ - which are manifest (open)
వరం - which wishes to be
లక్ష్మీ పాత్రం - the abode of Lakshmi (to be passively occupied by Lakshmi, the goddess of wealth)
శ్రియం అతి సృజంతౌ - which bestows wealth
సమయినాం - for the followers of the Samaya school (wherein Siva and Sakti are held to be equal)
సరోజం - the lotus
త్వత్ పాదౌ - your two feet (which are compared to a lotus in normal poetic convention)
జనని - Oh Mother! (Sakti)
జయతః - they triumph (over)
చిత్రం ఇహ కిమ్ - what is the wonder here?

Oh Mother! your two feet which are beautiful even when residing in the snowy mountain, which are manifest (open) at night as well as in the last part of (the night), (and) which bestows wealth (on) the followers of the Samaya school, triumph over the lotus, which is destroyed by a mass of snow, which sleeps at night (and) which wishes to be the (passive) abode of Lakshmi. What is the wonder here?

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

పదం తే కీర్తీనాం ప్రపదమపదం దేవి విపదాం
కథం నీతం సద్భిః కఠిన కమఠీ కర్పర తులాం ,
కథం వా బాహుభ్యాముపయమనకాలే పురభిదా
యదాదాయ న్యస్తం దృషది దయమానేన మనసా . ౮౮ .

పదం - the abode
తే కీర్తీనాం - your fame
ప్రపదం - forefoot
అపదం - no resort
దేవి - Oh Devi (effulgent one)! (Sakti)
విపదాం - of calamity
కథం నీతం - how was it decided
సద్భిః - by the wise (poets)
కఠిన - hard
కమఠీ కర్పర తులాం - to be equal to the tortoise skull (shell) (in accordance to poetic convention)
కథం వా - How was it possibly
బాహుభ్యాం - by the two arms
ఉపయమన కాలే - at the time of marriage
పుర భిదా - by the destroyer of the three cities of the demons or the three bodies of man (Siva)
యత్ ఆదాయ - having taken which
న్యస్తం దృషది - was placed on the mill stone (a ritual symbolic of being steadfast as a rock)
దయమానేన మనసా - with a loving heart

Oh Devi, how was your forefoot, the abode of fame (and) no resort of calamity, decided by the wise (poets) to be equal to the hard tortoise skull? Having taken which (the forefoot) by the two arms, at the time of marriage, how was it possibly placed on the mill stone by Purabhida, with (apparently) a loving heart ?

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

నఖైర్నాకస్త్రీణాం కరకమల సంకోచ శశిభిః
తరూణాం దివ్యానాం హసత ఇవ తే చండి చరణౌ ,
ఫలాని స్వఃస్థేభ్యః కిసలయకరాగ్రేణ దదతాం
దరిద్రేభ్యో భద్రాం శ్రియమనిశమహ్నాయ దదతౌ . ౮౯ .

నఖైః - with nails
నాక స్త్రీణాం - of the celestial maidens
కర కమల సంకోచ - the closing of the lotus like hands
శశిభిః - with the moons (moon like)
తరూణాం - of the trees
దివ్యానాం - the celestial
హసత ఇవ - as if, laugh(ing)
తే చండి చరణౌ - your feet Oh Candi! (the fierce one), (Sakti)
ఫలాని - fruits
స్వః స్థేభ్యః - to those who live in one's own abode (to the celestials)
కిసలయ - tender shoots
కర అగ్రేణ - by the tips of the hands
దదతాం - which (the celestial trees) give
దరిద్రేభ్యః - to the poor
భద్రాం - auspicious
శ్రియం అనిశం - riches incessantly
అహ్నాయ దదతౌ - which (the feet) give instantly

Oh Candi! your feet with the moon like nails (which cause) the closing of the lotus like hands of the celestial maidens, which instantly give to the poor auspicious riches incessantly are as if laughing at the celestial trees which give fruits (only) to (other) celestials by the tender shoots of the tips of the(ir) hands.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

దదానే దీనేభ్యః శ్రియమనిశమాశానుసదృశీం
అమందం సౌందర్య ప్రకరమకరందం వికిరతి ,
తవాస్మిన్మందార స్తబకసుభగే యాతు చరణే
నిమజ్జన్మజ్జీవః కరణచరణః షట్ చరణతామ్ . ౯౦ .

దదానే - which give
దీనేభ్యః - to the poor
శ్రియం - wealth
అనిశం - incessantly
ఆశా అనుసదృశీం - according to desire
అమందం - great
సౌందర్య ప్రకర - the bunch of flowers of beauty
మకరందం - the honey (of flowers)
వికిరతి - scatters
తవ అస్మిన్ - this, your
మందార స్తబక - the bunch of flowers of the (celestial) coral tree
సుభగే - auspicious
యాతు - may it proceed to
చరణే - into the foot
నిమజ్జన్ - plunging
మత్ జీవః - my life
కరణ చరణః - sense organs as feet
షట్ చరణతామ్ - the state of being a six (five sense organs plus mind) legged one (a bee)

May my life with the (five) sense organs (plus the mind) as feet proceed to the state of being a six legged one (a bee), plunging into this your (lotus) foot, auspicious like the bunch of flowers of the coral tree, which scatters the honey of the bunch of flowers of great beauty, which give to the poor wealth according to desire incessantly.