సౌందర్యలహరి ౭౧ - ౮౦

నఖానాముద్యోతైర్నవనలిన రాగం విహసతాం
కరాణాం తే కాంతిం కథయ కథయామః కథముమే ,
కయాచిద్వా సామ్యం భజతు కలయా హంత కమలం
యది క్రీడల్లక్ష్మీ చరణ తలలాక్షారస చణమ్ . ౭౧ .

నఖానాం - of the nails
ఉద్యోతైః - which shine with
నవ నలిన రాగం - the redness of the new lotus
విహసతాం - which detract
కరాణాం తే your hands
కాంతిం - beauty
కథయ - you tell
కథయామః కథం - how will we speak
ఉమే - Oh Uma! (Sakti)
కయాచిత్ వా - somehow
సామ్యం భజతు - let it obtain similarity
కలయా - a little
హంత - alas
కమలం - the lotus
యది - if
క్రీడల్లక్ష్మీ - Lakshmi (the godess of wealth who resides in the lotus) who plays
చరణ తల - the sole of the foot
లాక్షా రస చణమ్ - acquires the (decorative) red dye

Oh Uma! you tell (us), how will we speak of the beauty of your hands, which detract (your) nails which shine with the redness of the new lotus? Alas, let the lotus some how obtain a little similarity (for becoming an object of comparison). (This will be possible only) if it acquires the red dye from the sole of the foot of Lakshmi who plays (on it).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

సమం దేవి స్కంద ద్విపవదన పీతం స్తనయుగం
తదేవం నః ఖేదం హరతు సతతం ప్రస్నుతముఖమ్ ,
యదాలోక్యాశంకాకులిత హృదయో హాసజనకః
స్వ కుంభౌ హేరంబః పరిమృశతి హస్తేన ఝటితి . ౭౨ .

సమం - simulataneously
దేవి - Oh Devi! (Sakti)
స్కంద - Skanda (Kartikeya, the son of Siva and Sakti)
ద్విపవదన - the elephant faced one ( Ganesa who is treated as a son by Siva and Sakti)
పీతం - drink
* missing text *
స్వ కుంభౌ - his own frontal globes (on the forehead of the elephant)
హేరంబః - Ganesa
పరిమృశతి - touches
హస్తేన - by the hand
ఝటితి - quickly

Oh Devi! let this your pair of breasts, pouring forth from the tip, (milk) drunk simultaneously by Skanda and Ganesa remove our pain always. Having seen which (the bosom), Heramba with a heart confounded by doubt, quickly touches by the hand his own frontal globes (on his elephant face) (and) causes laughter (in the divine couple).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

అమూ తే వక్షోజావమృతరస మాణిక్య కుతుపౌ
న సందేహస్పందో నగపతి పతాకే మనసి ,
పిబంతౌ తౌ యస్మాదవిదిత వధూసంగ రసికౌ
కుమారావద్యాపి ద్విరదవదన క్రౌంచదలనౌ . ౭౩ .

అమూ తే - these your
వక్షోజౌ - breasts
అమృత రస - the essence of ambrosia
మాణిక్య కుతుపౌ - two ruby containers
న సందేహ స్పందః - not a quiver of doubt
నగ పతి పతాకే - Oh banner of the Lord of mountains (Himavaan)! (Sakti)
మనసి నః - in our minds
పిబంతౌ తౌ - those two who drink
యస్మాత్ - from it
అవిదిత - are unknowing
వధూ సంగ రసికౌ - the pleasure of union with spouse
కుమారౌ - young boys
అద్య అపి - even today
ద్విరద వదన - one with an elephant face (Ganesa)
క్రౌంచ దలనౌ - the breaker of the Krauncha mountain (Kartikeya)

Oh banner of the lord of mountains! These your breasts are the ruby containers of the essence of ambrosia. There is not a quiver of doubt in our minds (in this matter). Those two who drink from it, (namely), Ganesa and Kartikeya are young boys even today, unknowing of the pleasure of union with the spouse.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

వహత్యంబ స్తంబేరమదనుజ కుంభప్రకృతిభిః
సమారబ్ధాం ముక్తామణిభిరమలాం హారలతికామ్ ,
కుచాభోగో బింబాధరరుచిభిరంతః శబలితాం
ప్రతాపవ్యామిశ్రాం పురదమయితుః కీర్తిమివ తే . ౭౪ .

వహతి - bears
అంబ - Oh Mother!
స్తంబేరమ దనుజ - the elephant demon (Gajasura, vanquished by Siva)
కుంభ ప్రకృతిభిః - sourced from the frontal globes (on the face of Gajasura)
సమారబ్ధాం - commenced (made) with
ముక్తామణిభిః - with pearls (from elephants are whitish grey in colour by poetic convention)
అమలాం - spotless
హార లతికామ్ - the necklace of pearls
కుచ ఆభోగః - the expanse of the bossom
బింబ అధర రుచిభిః - by the colour of the Bimba (a red fruit) like lips
అంతః శబలితాం - variegated internally
ప్రతాప - valour (the colour red by poetic convention)
వ్యామిశ్రాం - mingled with
రదమయితుః - of the subduer of the (three) cities (of the demons) or bodies (of man), (Siva)
కీర్తిం ఇవ - like the fame (the colour white by poetic convention)
తే - your
Oh Mother! the expanse of your bosom bears the spotless necklace of pearls, made with the pearls sourced from the frontal globes of Gajasura (and whitish grey in colour). Variegated internally by the colour of (your) Bimba like (red) lips, it is like the fame (white) mingled with the valour (red) of Siva.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

తవ స్తన్యం మన్యే ధరణిధరకన్యే హృదయతః
పయః పారావారః పరివహతి సారస్వతమివ ,
దయావత్యా దత్తం ద్రవిడశిశురాస్వాద్య తవ యత్
కవీనాం ప్రౌఢానామజని కమనీయః కవయితా . ౭౫ .

తవ స్తన్యం - your breast milk
మన్యే - I think
ధరణిధర కన్యే - Oh daughter of the mountain (Himavaan)! (Sakti)
హృదయతః - from the heart
పయః పారావారః - the ocean of milk
పరివహతి - flows
సారస్వతం ఇవ - as the nature of Saraswati (the godess of learning)
దయావత్యా - by one pocessed of compassion (for the hungry child)
దత్తం - was given
ద్రవిడ శిశు - the Dravidian child
ఆస్వాద్య - having tasted
తవ - your
యత్ - which
కవీనాం - among poets
ప్రౌఢానాం - among mighty
అజని - became
కమనీయః - charming
కవయితా - composer

Oh daughter of the mountain!, I think your breast milk is the ocean of milk which flows from the heart as the nature of Saraswati. Having tasted your (milk) which was given by (you) possessed of compassion, the Dravidian child became a charming composer amongst mighty poets.
Note : The identity of the Dravidian child is controversial. Reputed to be Sri Sankara, or a Siddha who had composed the Anandalahari, or the Saint Tirugnanasambandhar.


~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

హరక్రోధ జ్వాలావలిభిరవలీఢేన వపుషా
గభీరే తే నాభీసరసి కృతసంగో మనసిజః ,
సముత్తస్థౌ తస్మాదచల తనయే ధూమలతికా
జనస్తాం జానీతే తవ జనని రోమావలిరితి . ౭౬ .

హర క్రోధ - the fury of Hara (Siva)
జ్వాలావలిభిః - by the series of flames
అవలీఢేన - devoured by
వపుషా - with a body
గభీరే - in the deep
తే - your
నాభీ సరసి - in the pool of the navel
కృత సంగః - became immersed
మనసిజః - Cupid
సముత్తస్థౌ - arose
తస్మాత్ - from it
అచల తనయే - Oh daughter of the mountain (Himavaan)! (Sakti)
ధూమ లతికా - tendril of smoke
జనః - people
తాం - it
జానీతే - think
తవ జనని - your Oh Mother!
రోమ ఆవలిః ఇతి - as the line of hair (above the navel found in high class women as per poetic convention)

Oh daughter of the mountain! with a body devoured by the series of flames of the fury of Hara, Cupid became immersed in the deep pool of your navel. A tendril of smoke arose from it. Oh Mother! people think of it as your line of hair (above the navel).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

యదేతత్కాలిందీ తనుతరతరంగాకృతి శివే
కృశే మధ్యే కించిజ్జనని తవ యద్భాతి సుధియామ్ ,
విమర్దాదన్యోన్యం కుచకలశయోరంతరగతం
తనూ భూతం వ్యోమ ప్రవిశదివ నాభిం కుహరిణీమ్ . ౭౭ .

యత్ ఏతత్ - this which
కాలిందీ - the river Kalindi (Yamuna, with dark blue water as per poetic convention)
తనుతర తరంగ - very small wave
ఆకృతి - shaped
శివే - Oh Sivaa! (Sakti)
కృశే మధ్యే - in your lean waist
కించిత్ - the something (the line of hair above the navel)
జనని తవ Oh Mother!, your
యత్ భాతి - which manifests
ధియామ్ - to wise men
విమర్దాత్ - from the friction
అన్యోన్యం - mutual
కుచ కలశయోః - of the pitcher like (shapely) breasts
అంతర గతం - which is inbetween (the line of hair)
తనూ భూతం - has become slim
వ్యోమ - the sky (dark blue in colour)
ప్రవిశత్ ఇవ - as if entering
నాభిం - the navel
కుహరిణీమ్ - the cave

Oh Sivaa! Oh Mother! this something which is shaped like a very small wave of the river Kalindi, in your lean waist, which manifests (itself only) to wise men, is like the sky, which is in between the pitcher like breasts, (and) has become slim from (their) mutual friction, (and) which is entering the cave of the navel.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

స్థిరో గంగావర్తః స్తన ముకులరోమావలిలతా
కలావాలం కుండం కుసుమశరతేజోహుతభుజః ,
రతేర్లీలాగారం కిమపి తవ నాభిర్గిరిసుతే
బిలద్వారం సిద్ధేర్గిరిశ నయనానాం విజయతే . ౭౮ .

స్థిరః - steady
గంగా ఆవర్తః - whirlpool of the river Ganga (Ganges)
స్తన ముకుల - the breasts for (flower) buds
రోమ ఆవలి లతా - the creeper like line of hair (above the navel)
కలా ఆవాలం - basin (for water) for the part (of the creeper)
కుండం - hollow (for the sacrificial fire)
కుసుమశర తేజః - the lustre of one with the flower arrow (Cupid)
త భుజః - (one whose arms receive oblations), fire
రతేః - of Rati
లీలాగారం - pleasure house
కిం అపి - indescribable
తవ నాభిః - your navel
గిరి సుతే - Oh daughter of the mountain (Himavaan)!, (Sakti)
బిలద్వారం - the opening of the cave
సిద్ధేః - of (sacrificial) fufilment
గిరిశ - of Girisa (Siva)
నయనానాం - to the eyes
విజయతే - let it be victorious

Oh daughter of the mountain! let your navel which is a steady whirlpool of the river Ganga, which is a basin for the part of the creeper like line of hair with the breasts for (flower) buds, which is the hollow for the (sacrificial) fire of the lustre of Cupid, which is the pleasure house of Rati, which is like the opening of the cave of (sacrificial) fulfilment to the eyes of Girisa, (and) which is indescribable, be victorious.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

నిసర్గ క్షీణస్య స్తనతటభరేణ క్లమజుషో
నమన్మూర్తేర్నారీ తిలక శనకైస్త్రుట్యత ఇవ ,
చిరం తే మధ్యస్య త్రుటిత తటినీ తీర తరుణా
సమావస్థా స్థేమ్నో భవతు కుశలం శైలతనయే . ౭౯ .

నిసర్గ - naturally
క్షీణస్య - slim
స్తన తట - the bosom
భరేణ - by the weight
క్లమ జుషః - suffering fatigue
నమన్ మూర్తేః - curved in shape
నారీ తిలక - Oh best of women!(Sakti)
శనకైః - slowly
త్రుట్యత ఇవ - as if breaking
చిరం - for a long time
తే మధ్యస్య - your waist
త్రుటిత తటినీ తీర - breached river bank
తరుణా - with the tree
సమ అవస్థా - similar to the state
స్థేమ్నః - with the stability
భవతు కుశలం - let it be happy
శైల తనయే - Oh daughter of the mountain (Himavaan)! (Sakti)

Oh best of women! Oh daughter of the mountain! let your naturally slim waist, suffering fatigue by the weight of the bosom, curved in shape, (and) is as if breaking, with the stability similar to the state of a tree in the breached river bank, be happy for a long time.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

కుచౌ సద్యః స్విద్యత్తటఘటిత కూర్పాసభిదురౌ
కషంతౌ దోర్మూలే కనకకలశాభౌ కలయతా ,
తవ త్రాతుం భంగాదలమితి వలగ్నం తనుభువా
త్రిధా నద్ధం దేవి త్రివలి లవలోవల్లిభిరివ . ౮౦ .

కుచౌ - the breasts
సద్యః - immediately
స్విద్యత్ - perspiring
తట ఘటిత - in contact with the sloping sides
కూర్పాస - the bodice
భిదురౌ - which split
కషంతౌ - which rub
దోర్మూలే - at the under arms
కనక కలశ - golden pots
ఆభౌ - which have the lustre
కలయతా - who made
తవ త్రాతుం - to protect you
భంగాత్ - from breaking
అలం ఇతి - it is enough
వలగ్నం - the waist
తనుభువా - by Cupid
త్రిధా - thrice
నద్ధం - was tied
దేవి - Oh Devi! (Oh effulgent one, Sakti)
త్రివలి - the three folds of skin in the upper belly
లవలీ వల్లిభిః ఇవ - as if by the lavali (a yellow) creeper (with white flowers)

Oh Devi! (Thinking that) it is enough to protect you from breaking (from the burden of your) breasts which on perspiring immediately split the bodice in contact with the sloping sides, which rub at the underarms, (and) which have the lustre of golden pots, (your) waist was tied thrice, as if by the lavali creeper of the three folds of skin in (your) upper belly by Cupid who made it.