సౌందర్యలహరి ౧ - ౧౦ (ఆనందలహరి)

శివః శక్త్యా యుక్తో యది భవతి శక్తః ప్రభవితుం
న చేదేవం దేవో న ఖలు కుశలః స్పందితుమపి ,
అతస్త్వామారాధ్యాం హరిహర విరించాదిభిరపి
ప్రణంతుం స్తోతుం వా కథమకృత పుణ్యః ప్రభవతి . ౧ .

శివః - Siva
శక్త్యా - with Sakti
యుక్తః యది భవతి - when enjoined
శక్తః ప్రభవితుం - empowered to create
న చేత్ ఏవం దేవః - if the lord is not thus
న ఖలు కుశలః - indeed unable
స్పందితుం అపి - to even move
అతః - hence
త్వాం ఆరాధ్యాం - you, who is worshipped
హరి హర విరించాదిభిః అపి - even by Hari (Vishnu), Hara (Siva), Virinchi (Brahma) and others
ప్రణంతుం - to salute
స్తోతుం వా - or praise
కథం - how
అకృత పుణ్యః - one who has not performed meritorious deeds
ప్రభవతి - capable

When Siva is enjoined with Sakti, he is empowered to create. If the lord is not thus, he is indeed unable to even move. Hence how can one who has not performed meritorious deeds be capable of saluting or praising you, who is worshipped even by Hari, Hara, Virinchi and others ?
(Benedictory invocation to Siva and Sakti, beginning with the word Siva.
Cf Sivanandalahari (SVL) Verse 1 : Benedictory invocation to Siva and Sakti, beginning with the letter క, cryptically symbolising the word Siva.)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

తనీయాంసం పాంసుం తవ చరణ పంకేరుహభవం
విరించిః సన్చిన్వన్ విరచయతి లోకానవికలమ్ ,
వహత్యేనం శౌరిః కథమపి సహస్రేణ శిరసాం
హరః సంక్షుద్యైనం భజతి భసితోద్ధూలన విధిమ్ . ౨

తనీయాంసం పాంసు - minute dust
తవ - your
చరణ పంకేరుహ - lotus feet
భవం - present in
విరించిః - Virinchi (Brahma)
సంచిన్వన్ - gathering
విరచయతి - makes (Creation)
లోకాన్ అవికలమ్ - all the worlds
వహతి ఏనం - carries this (Preservation)
శౌరిః - Shouri (Vishnu)
కథం అపి - some how
సహస్రేణ శిరసాం - by a thousand heads (as the serpent Adisesha, the tamasic form of Vishnu, who supports the world with his thousand heads)
హరః - Hara (Siva)
సంక్షుద్య ఏనం - having powdered this (Destruction)
భజతి - observes
భసిత ఉద్ధూలన - sprinkling sacred ash
విధిం - injunction

Virinchi gathering the minute dust present in your lotus feet makes all the worlds. Shouri somehow carries this by a thousand heads. Hara having powdered this observes the injunction for sprinkling sacred ash.
(The dust of Sakti's feet is the Universe.
Cf SVL Verse 2 : Sivanandalahari washes away the dust of sin.)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

అవిద్యానామంతస్తిమిర మిహిర ద్వీపనగరీ
జడానాం చైతన్య స్తబక మకరంద స్రుతిఝరీ ,
దరిద్రాణాం చింతామణి గుణనికా జన్మజలధౌ
నిమగ్నానాం దంష్ట్రా మురరిపు వరాహస్య భవతి . ౩ .

అవిద్యానాం - for the spiritually ignorant
అంత: తిమిర - inner darkness
మిహిర ద్వీప నగరి - the island city of the sun (a division of the terrestrial world from where the sun is said to rise)
జడానాం - for the dull witted
చైతన్య - pure intelligence
స్తబక మకరంద - honey of the (Kalpaka flower) cluster (of the wish yeilding Kalpaka tree)
స్రుతిఝరీ - flowing stream
దరిద్రాణాం - for the impoverished
చింతామణి గుణనికా - necklace of the Cintamani (the wish yeilding gem)
జన్మ జలధౌ - in the ocean of births
నిమగ్నానాం - those immersed
దంష్ట్రాః - the tusks
ముర రిపు - the enemy of (the demon) Mura
వరాహస్య - of the boar (an incarnation of Vishnu)
భవతి - it (the dust in your lotus feet)

For the inner darkness of the spiritually ignorant, it (the dust in your lotus feet) is the island city of the sun. For the dull witted it is the flowing stream of honey of the (Kalpaka flower) cluster of pure intelligence. For the impoverished it is the necklace of the Cintamani. For those immersed in the ocean of births, it is the tusks of the boar (Vishnu), the enemy of Mura.
(Sakti is చైతన్యం.
Cf SVL Verse 3 : Siva is the resort of చిత్)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

త్వదన్యః పాణిభ్యామభయవరదో దైవతగణః
త్వమేకా నైవాసి ప్రకటిత వరాభీత్యభినయా ,
భయాత్ త్రాతుం దాతుం ఫలమపి చ వాంఛాసమధికం
శరణ్యే లోకానాం తవ హి చరణావేవ నిపుణౌ . ౪ .

త్వత్ అన్యః - other than you
పాణిభ్యాం - by the hands (by empty gesture)
అభయ వరదః - bestowers of protection from fear and boon
దైవత గణః - the assemblage of gods
త్వం ఏకా - you alone
న ఏవ అసి - you do not thus
ప్రకటిత - display
వర అభీతి - bestowing of boon and protection from fear
అభినయా - by gesture
భయాత్ త్రాతుం - protecting from fear
దాతుం ఫలం అపి చ - and giving reward
వాంఛా సమధికం - in excess of that desired
శరణ్యే లోకానాం - Oh refuge of the worlds! (Sakti)
తవ - your
హి - indeed
చరణౌ ఏవ - even feet
నిపుణౌ - are expert

Other than you, the assemblage of gods are the bestowers of protection from fear and boon by the hands (by empty gesture). You alone do not thus display bestowing of boon and protection from fear by gesture. Oh refuge of the worlds! indeed even your feet are expert in protecting from fear and giving reward in excess of that desired.
(Assemblage of gods make empty promises.
Cf SVL Verse 4 : Assemblage of gods bestow trivial boons).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

హరిస్త్వామారాధ్య ప్రణత జన సౌభాగ్య జననీమ్
పురా నారీ భూత్వా పురరిపుమపి క్షోభమనయత్ ,
స్మరోऽపి త్వాం నత్వా రతి నయన లేహ్యేన వపుషా
మునీనామప్యంతః ప్రభవతి హి మోహాయ మహతామ్ .౫ .

హరిః - Hari (Vishnu)
త్వాం ఆరాధ్య - having worshipped you
ప్రణత జన - people who bow (to you)
సౌభాగ్య జననీం - the creator of auspiciousness
పురా - formerly
నారీ భూత్వా - having become a woman (సారూప్యం or assimilation with Sakti, one of the four states of Mukti or Liberation)
పుర రిపుం అపి - even Puraripu (the enemy of the three cities of the demons or the three bodies of man), (Siva)
క్షోభం అనయత్ - led to agitation
స్మరః అపి - Smara (Cupid) too
త్వాం నత్వా - having bowed to you
రతి నయన - the eyes of Rati
లేహ్యేన వపుషా - with a body like a lambative
మునీనాం అపి - even sages
అంతః - within
ప్రభవతి హి - capable indeed
మోహాయ - (of generating) delusion
మహతాం - of great

Hari having worshipped you, the creator of auspiciousness to people who bow to you, having become a woman formerly, led even Puraripu to agitation. Having bowed to you, Smara too with a body which is (like) a lambative to the eyes of Rati, is indeed capable (of generating) delusion within great sages.
(Celestials sought the grace of Sakti
Cf SVL Verse 5 : Devotee seeks the grace of Siva)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

ధనుః పౌష్పం మౌర్వీ మధుకరమయీ పంచ విశిఖాః
వసంతః సామంతో మలయమరదాయోధన రథః ,
తథాప్యేకః సర్వం హిమగిరిసుతే కామపికృపాం
అపాంగాత్తే లబ్ధ్వా జగదిదమనంగో విజయతే . ౬ .

ధనుః పౌష్పం - the bow is flowery
మౌర్వీ మధుకరమయీ - the bow string is made of bees
పంచ విశిఖాః - the five (flowers) are the arrows
వసంతః - Vasanta (Spring personified)
సామంతః - neighbouring king (the traditional ally of Cupid)
మలయ మరుత్ - breeze from the Malaya mountain (laden with the fragrance of sandal wood found there, by poetic convention)
ఆయోధన రథః - the war chariot
తథా అపి ఏకః - even thus and alone
సర్వం - all
హిమ గిరి సుతే - Oh daughter of the snowy mountain ( Himalayas personified as Himavaan,)! (Sakti)
కాం అపి కృపాం - some sort (inexpresseble) of compassion
అపాంగాత్ తే - from the corner of your eye
లబ్ధ్వా - having obtained
జగత్ ఇదం - this world
అనంగః - Ananga (the bodiless one), (Cupid)
విజయతే - triumphs

The bow is flowery. The bow string is made of bees. The five (flowers) are the arrows. Vasanta is the neighbouring king (ally). The breeze from the Malaya mountain is the war chariot. Even thus and (all) alone, Oh daughter of the snowy mountain! having obtained some sort compassion from the corner of your eye, Ananga triumphs over all this world.
(The eyes of Sakti bestows triumph to Cupid.
Cf SVL Verse 5 : The feet of Siva bestows bliss to the devotee)

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

క్వణత్కాంచీ దామా కరికలభ కుంభస్తన నతా
పరిక్షీణా మధ్యే పరిణత శరచ్చంద్ర వదనా ,
ధనుర్బాణాన్ పాశం సృణిమపి దధనా కరతలైః
పురస్తాదాస్తాం నః పురమథితురాహో పురుషికా . ౭ .

క్వణత్ కాంచీ దామా - one who has a tinkling fillet girdle
కరి కలభ - young elephant
కుంభ స్తన నతా - one curved by a bosom like the frontal globes of a young elephant
పరిక్షీణా మధ్యే - one who is lean in the waist
పరిణత - fully developed
శరచ్చంద్ర వదనా - one with a face like the autumnal moon
ధనుః బాణాన్ - bow, arrows
పాశం సృణిం అపి - noose and goad
దధానా కర తలైః - one who bears in the palm of her hands
పురస్తాత్ - in front
ఆస్తాం - let her dwell
నః - of us
పురం మథితుః - of the destroyer of the three cities of the demons or the three bodies of man,� (Siva)
ఆహో పురుషికా - "I" conciousness

Let her dwell in front of us, who has a tinkling fillet girdle, who is curved by a bosom like the frontal globes of a young elephant, who is lean in the waist, who has a face like the fully developed autumnal moon, who bears in the palm of her hands bow, arrows, noose and goad, and who is the ``I" conciousness of Siva.p;
(Worshipping the body of Sakti.
Cf SVL Verse 7 : Worshipping Siva by one's body).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

సుధా సింధోర్మధ్యే సురవిటపి వాటీ పరివృతే
మణిద్వీపే నీపోపవనవతీ చింతామణిగృహే ,
శివాకారే మంచే పరమశివ పర్యంక నిలయాం
భజంతి త్వాం ధన్యాః కతిచన చిదానందలహరీమ్ . ౮ .

సుధా - nectar
సింధోః మధ్యే - in the midst of the ocean
సుర విటపి వాటీ - park of divine trees
పరివృతే - surrounded by
మణి ద్వీపే - in a gem like island
నీప ఉపవనవతీ - pocessed of a garden of Kadamba trees
చింతామణి గృహే - in a house made of the Cintamani (wish yeilding gem)
శివా ఆకారే - shaped like Sivaa (the Sakti triangle of the Sricakra)
మంచే - in the bed stead
పరమ శివ - Parama Siva (the supremely auspicious one)
పర్యంక నిలయాం - dwelling in the couch
భజంతి త్వాం - worship you
ధన్యాః కతిచన - a few blessed ones
చిత్ ఆనంద లహరీమ్ - the wave of intellect - bliss

A few blessed ones worship you, the wave of intellect - bliss, dwelling in the couch of Parama Siva (himself), in a bed stead shaped like the Sakti triangle, in a house made of the Cintamani, pocessed of a garden of Kadamba trees, surrounded by a park of divine trees, in the midst of the ocean of nectar.
(The blessed ones worship Sakti.
Cf SVL Verse 8 : The ignorant do not worship Siva).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

మహీం మూలాధారే కమపి మణిపూరే హుతవహం
స్థితం స్వాధిష్ఠానే హృదిమరుతమాకాశముపరి ,
మనోऽపి భ్రూమధ్యే సకలమపి భిత్వా కులపథం
సహస్రారే పద్మే సహ రహసి పత్యా విహరసే . ౯ .

మహీం మూలాధారే - the earth element in the Muladhara, (the 4 petalled lotus yogic cakra, or the level of conciousness corresponding to Bhuloka)
కమపి మణిపూరే - and the water element in the Manipura, (the 10 petalled lotus yogic cakra or the level of conciousness corresponding to Suvarloka).
హుతవహం - the fire element
స్థితం స్వాధిష్ఠానే - present in the Svadhishthana, (the 9 petalled lotus yogic cakra or the level of conciousness corresponding to Bhuvarloka).
హృది మరుత - the air element in the heart, (the 12 petalled lotus yogic Anahata cakra or the level of conciousness corresponding to Maharloka).
ఆకాశం ఉపరి - above the space element (the 16 petalled lotus yogic Vishuddhi cakra or the level of conciousness corresponding to Taparloka).
మనః అపి - and the mind element, (the 2 petalled lotus yogic Aagnya cakra or the level of conciousness corresponding to Janarloka)
భ్రూ మధ్యే - between the brows
సకలం అపి భిత్వా - having passed through all
కుల పథం- via the Kulapatha or Sushumna nadi (as the subtle Kundalini Sakti)
సహస్రారే పద్మే - in the thousand petalled lotus, (the level of conciousness corresponding to Satyaloka)
సహ - with
రహసి - in secret
పత్యా - with (your) husband (Sadasiva)
విహరసే - you sport

Having passed through all via the Kulapatha : the earth element in the Muladhara, the water element in the Manipura, the fire element present in the Svadhishthana, the air element in the heart, (going) above the space element, and the mind element between the brows, you sport in secret with your husband in the thousand petalled lotus.
(The devotee leads Sakti to her lord Sadasiva in the thousand petalled lotus, via the six lotus cakras.
Cf SVL Verse 9 : The devotee submits the lotus of the heart to the lord of Uma).

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

సుధాధారాసారైశ్చరణ యుగలాంతర్విగలితైః
ప్రపంచం సించంతీ పునరపి రసామ్నాయ మహసః ,
అవాప్య స్వాం భూమిం భుజగనిభమధ్యుష్టవలయం
స్వమాత్మానం కృత్వా స్వపిషి కులకుండే కుహరిణి . ౧౦ .

సుధా - nectar
ధారా ఆసారైః - with a torrential stream
చరణ యుగలాంత - from within (your) pair of feet
విగలితైః - trickling
ప్రపంచం - the body (made of the five elements)
సించంతీ - infusing
పునః అపి - once again
రస ఆమ్నాయ మహసః - from the luminous collection of nectar (the internal Moon of the Sahasrara or thousand petalled lotus in the brain)
అవాప్య - having reached
స్వాం భూమిం - your territory
భుజగ నిభం - similar to a serpent
అధ్యుష్ట వలయం - three and a half coils
స్వం ఆత్మానం కృత్వా - having made yourself
స్వపిషి - you (as the subtle Kundalini Sakti) sleep
కులకుండే - in the Kulakunda or Muladhara cakra
కుహరిణి - pocessed of a hole

You infusing the body with a torrential stream of nectar, trickling from within (your) pair of feet, once again having reached your territory, from the Moon of the Sahasrara, (and) having made yourself into three and a half coils similar to a serpent, you sleep in the Kulakunda (which is) possessed of a hole.
(The body of the devotee is drenched by the nectar of Sakti's feet.
Cf SVL Verse 10 :The devotee is engrossed in the bliss of remembering Siva's feet.